Pieter Brueghel młodszy (1564-1638)

Olej na kredowym podkładzie, deska; 116 x 162 cm

Sygnatura: na wywieszce domu z lewej: P.Breughel 

Nr w bazie strat wojennych: 5471

Nr inwentarza w chwili utraty: MNK N.I. 75467

Zaginione w wyniku działań wojennych dzieła sztuki, zwłaszcza te szczególnie cenne wzbudzają często wiele emocji. Rolą badawczy pracujących przy śledzeniu losów obiektów jest skrupulatna, często z aptekarską precyzją prowadzona analiza poszukiwanych obiektów. Ciekawym przykładem może być praca wokół obrazu  Pietera Brueghla młodszego – „Walka karnawału z postem”, którego jedna z wersji zrabowana została w Polsce w czasie II wojny.

Kompozycja obrazu, oparta o zasadę kontrastu - przedstawiała tętniący życiem plac miejski, zapełniony postaciami, wśród których najważniejszymi były personifikacje postu i karnawału. To dzieło flamandzkiego mistrza – pełne alegorii i symboli - odnosiło się do ówczesnej nauki kościoła katolickiego, nakazującego ascezę, a jednocześnie rozdającego hojnie odpusty.

Ów obraz podarowany został Muzeum Narodowemu w Krakowie przez Stanisława hr. Ursyn Rusieckiego. Do wybuchu II wojny światowej można było go podziwiać w krakowskich Sukiennicach. Zarekwirowany został przez okupacyjne władze niemieckie 5 grudnia 1939 roku do dekoracji siedziby władz Dystryktu w Pałacu pod Baranami. Dzieło to miała osobiście wybrać żona gubernatora krakowskiego Otto van Wächtera - Charlotte, która następnie wywiozła obraz z Krakowa. O złodziejskiej działalności Pani Wächter i kradzieży omawianego dzieła Brueghla świadczy wyciąg z akt prokuratorskich sporządzony 16 stycznia 1946 roku w Krakowie, podpisany przez ówczesnego dyrektora Muzeum Narodowego w Krakowie profesora Feliksa Koperę. W MNK obraz posiadał numer inwentarzowy 75467.

Należy w tym miejscu podkreślić, że „Walka karnawału z postem” jest obrazem, który powstał nie w jednej wersji, ale – w kilku, a może nawet w kilkunastu. Jedna z nich już od kilku stuleci jest ozdobą kolekcji Kunsthistorisches Museum w Wiedniu. Warto zaznaczyć, że wiedeńska wersja obrazu w sposób widoczny gołym okiem różni się od tej zrabowanej w Polsce w czasie II wojny światowej – m.in. odmiennie zobrazowany został przez malarza szyld w lewej górnej partii obrazu. O tym, że obrazy z Krakowa i z Wiednia to dwie różne wersje „Walki karnawału z postem” - informują zachowane przedwojenne dokumenty z MNK, gdzie w karcie obrazu widnieje informacja, że jest to właśnie jedna z wersji obrazu z Wiednia.

Upewnia co do tego także Klaus Ertz, najwybitniejszy znawca twórczości autora obrazu, a zarazem światowy autorytet naukowy w tym zakresie, opisując obraz w monografii “Pieter Bruegel der Jüngere – Jan Brueghel der Ӓltere: Flämische Malerei um 1600 Tradition und Fortschritt”. Omawia w niej szczegółowo różnice między oryginalnym obrazem w wiedeńskim KHM, a wariantami pędzla Pietera Brueghla Młodszego. Obraz krakowski (nr kat. 184) jest tam jednoznacznie określony jako replika, i to kolejna replika – z repliki znajdującej się w Musées Royaux des Beaux-Arts w Brukseli (nr kat. 183) i z repliki z kolekcji prywatnej (nr kat. 186). Wariantem zaś repliki krakowskiej jest obraz odnotowany na aukcji w angielskim domu aukcyjnym Christie’s z 31.05.1989, nr 88 (nr kat. u K. Ertza 185). W literaturze naukowej zatem obraz zagrabiony z krakowskich Sukiennic podczas II wojny światowej był zawsze i jest nadal traktowany zdecydowanie jako replika (pośrednia) obrazu wiedeńskiego. Dalsze losy krakowskiego obiektu pozostają nieznane do dziś.

oprac. Marianna Otmianowska